zondag 7 september 2014

Burgerparticipatie redding voor de democratie.

Een Boekbespreking.



De Vlaamse schrijver David van Reybrouck heeft in 2013 een nieuw boek geschreven met een controversiële titel: “Tegen Verkiezingen”.  Wie van Reybrouck gezien en gehoord heeft tijdens de laatste uitzending van het VPRO-televisieprogramma Zomergasten heeft kunnen ervaren dat het om een scherpzinnige én diepzinnige persoonlijkheid  gaat die veel wijsheid heeft vergaard. De grootste bekendheid heeft hij gekregen met het boek “Congo. Een geschiedenis” , dat onderscheiden is met meerdere literaire prijzen. Een evenwichtig epos over de geschiedenis  van dit immense Afrikaanse land, dat een Belgische kolonie is geweest.

Dit nieuwe boek gaat over wat hij genoemd heeft “het democratische vermoeidheidssyndroom” en hoe we dat kunnen proberen te verhelpen  door middel van lotingen die burgers rechtstreeks (tijdelijk) toegang te geven tot het politieke domein. Bijvoorbeeld naast een Tweede Kamer van gekozen politieke vertegenwoordigers waar het regeringsbeleid  en de wetsvoorstellen worden gedaan, komt een Eerste kamer van louter burgers, geplaatst door loting, die de wetten uiteindelijk moeten goedkeuren.  

Als je de eerste keer hoort van een systeem van loting frons je de wenkbrauwen. Hoezo is een volstrekt willekeurige steekproef , dus eigenlijk gokken,  beter voor de democratie?

De auteur noemt zijn boek heel bescheiden een essay, maar het is eerder te kwalificeren als een gedegen dissertatie. Hij heeft zich enerzijds verdiept in de oude politieke filosofen zoals Aristoteles, Plato, Montesquieu en Rousseau en anderzijds in de democratische bestuursvormen  van het oude Athene, Rome maar ook de Middeleeuwse Stadstaten Florence en  Venetië . Daarnaast heeft hij ook een goed overzicht van de hedendaagse deliberatieve democratiseringsvoorbeelden in IJsland, Ierland en Nederland.  

Van Reybrouck heeft ook aan de wieg gestaan van een grootschalig initiatief, de  G1000 in België en later een vergelijkbaar experiment in Amersfoort. De eerste werd gehouden in Brussel op symbolische datum van 11 - 11 - 2011. De opgedane ervaringen zijn zo positief dat er al plannen liggen voor de komende jaren om deze vorm van burgerparticipatie in meerdere Nederlandse steden op te zetten.  Naast Amersfoort zijn dat op dit moment  Uden en Amsterdam. G1000 is een verwijzing naar de al vaker gebruikte afkorting van G4, G8 of G10 als bijeenkomsten van de regeringsleiders van de grootste landen. De G1000, een soort burgertop is een door loting aangewezen representatieve doorsnede van de totale bevolking die zich in deelgroepen intensief bezig houdt met controversiële onderwerpen waar de lokale of landelijke politici zich over moeten uitspreken. Zo heeft een burgervertegen-woordiging van 25 personen in IJsland gewerkt aan een nieuwe grondwet. In Ierland was het een veel grotere groep van 100 burgers waaronder Katholieken en Protestanten, die samen een deel van de grondwetstekst (8 artikelen) mochten vaststellen.

Gek genoeg is van Reybrouck zelf geen politicoloog of politieke filosoof maar een academisch opgeleide archeoloog , die echter na enige jaren werkzaam te zijn geweest aan een universiteit gekozen heeft voor het beroep van schrijver. Toch heeft zijn scherpzinnige geest  en zijn diepgaande historische besef een document opgeleverd,  dat als hét politieke boek van 2013 alle aandacht verdient.  Zijn als schrijver opgedane ervaring maakt dit boekje ook literair sprankelend door de vele prachtige volzinnen, beelden en vergelijkingen. Kortom een meesterwerkje.

 
 

In het eerste hoofdstuk  maakt hij met vele cijfers ondersteund duidelijk hoe groot de democratische paradox is. Vraag je bijvoorbeeld wereldwijd aan burgers (zoals bij een grootschalig onderzoek als het  World Values Survey) of een democratie een goede vorm is om een land te besturen dan is het resultaat overweldigend. Bijna 92 procent beantwoordt dat bevestigend!  
Kennelijk is het concept van een democratie zeer populair.  Dat is uitzonderlijk omdat bijvoorbeeld na de Tweede Wereldoorlog  er maar  12 volwaardige democratieën waren. In 1972 waren dat er 44 en in 1993 al 72. Nu zijn er zo’n 117 op een totaal van 195 landen. De bestaansgeschiedenis is dus eigenlijk pas vrij kort, maar de populariteit neemt wel sterk toe.

De paradox bestaat er echter ook in dat het vertrouwen dat burgers in democratische instellingen, partijen en instituties hebben juist bijzonder laag is. Het vertrouwen in de praktijk van de democratie is van een bedenkelijk niveau. Opkomstpercentages bij verkiezingen dalen al decennia. Het aantal mensen dat lid is van een politieke partij daalt ook sterk de laatste jaren.  Die vertrouwenskwestie lijkt wederzijds. De Nederlandse onderzoeker Per Kanne heeft aangetoond dat politici (onze gekozen vertegenwoordigers) zichzelf beschouwen als vernieuwend, vrijheidslievend en internationaal georiënteerd. Daarnaast echter vindt bijna 90% van de politici tegelijkertijd dat het volk eerder traditioneel, nationalistisch en conservatief is !! Politici vertrouwen de burger dus ook niet. Het gevolg kan zijn dat burgers vluchten in digitale sociale media en zich extreem negatief uitlaten, de zogenaamde reaguurders of  juist sympathiseren met populistische krachten in de politiek en samenleving.  Dit afnemende vertrouwen in politici en democratische instellingen ondermijnt het draagvlak en brengt de legitimiteit van de democratie ernstig in gevaar. In 2013 bracht de organisatie Transparency International hun "Global Corruption Barometer" uit. Daarin kwam naar voren dat wereldwijd politieke partijen beschouwd worden als meest corrupte instellingen!

In iedere bestuursvorm moet een balans zijn tussen legitimiteit (draagvlak) en effectiviteit (daadkracht). Dat is de belangrijkste reden dat van Reybrouck op zoek gaat naar manieren om de democratie weer nieuw leven in te blazen en te zoeken naar mogelijkheden om de burger weer echt aan de (politieke) macht te brengen. Hij heeft er  na een brede, lange zoektocht veel gevonden.

Grondlegger van de antroposofie Rudolf Steiner heeft in het begin van de 20e eeuw een nieuwe maatschappijvisie geformuleerd die bekend staat als Maatschappelijke of Sociale Driegeleding. Daarin onderscheidt hij drie maatschappelijke gebieden die volgens verschillende kernwaardes moeten kunnen functioneren. In het rechtsgebied hoort de gelijkheid centraal te staan en dat kan uitgelegd worden als een gelijk stemrecht voor iedereen (vanaf een zekere leeftijd) en een gelijke behandeling voor het recht (ongeacht afkomst), maar eigenlijk ook een gelijk recht op publieke zeggenschap en dat is meer dan alleen stemrecht. Zo was Steiner ook voorstander van burgerrechtspraak  en lerarenzelfbestuur. Burgerzelfbestuur pas hier prima in.   

Democratische vernieuwing is een al langer bestaand thema in de politiek waar vooral ook D’66 al jaren op heeft aangedrongen. Het gaat dan om een gekozen burgemeester of gekozen minister- president en de invoering van een referendum of nieuwe mogelijkheden voor een burgerinitiatief. Volgens van Reybrouck zijn dat wel interessante vernieuwingen maar hun impact zal slechts marginaal zijn en niet fundamenteel het democratische vermoeidheidssyndroom wegnemen. Bij een referendum mag het volk wel zijn zijn stem uitbrengen maar dat is alleen voor of tegen een bepaald voorstel, maar je kunt niet meepraten over dat voorstel. Bij een burgerinitiatief mag een deel van het volk wel met een voorstel komen of een agendapunt aandragen, maar moet uiteindelijk zij afwachten of het parlement er mee aan de slag gaat. 

Zo heeft regering Balkenende in 2005/2006 opdracht gegeven aan een burgerinitiatief om met voorstellen te komen voor vernieuwingen in het kiesstelsel. Dit Burgerforum Kiesstelsel (met 140 deelnemers) heeft ook een adviesrapport opgeleverd met als titel: “Met één stem meer keus”  (dec. 2006). Helaas is het in 2008 geseponeerd door de regering, terwijl beloofd was om daarover een referendum te houden en er ook € 5 miljoen voor was uitgetrokken.

Vaak wordt er door politici en media schamper gedaan over zeggenschap van burgers die niet competent zouden zijn om te kunnen regeren. Ook politici moeten zich laten informeren door deskundigen en hebben ondersteuning nodig om tot standpunten en voorstellen te komen. De opgedane ervaring met burgerrechtspraak (gelote burgerjury's in de VS en België) laat zien dat burgers wel degelijk in staat zijn om in geval van complexe vraagstukken (wel/niet gevangenisstraf) heel verantwoordelijk te zijn. Gelote burgers voelen zich vrij om te beslissen en hoeven geen ruggespraak te houden met een politieke achterban. Ze hoeven zich ook niet druk te maken over herverkiezing. Ze kunnen zich echt met het publieke - en lange termijnbelang bezighouden.
G1000 bijeenkomsten zijn er al in meerdere plaatsen gehouden, zoals Amersfoort, Uden en in 2016 ook in Eindhoven. Een van de initiatiefnemers van de G1000 Eindhoven  is Sjaak Evers, een studiegenoot en Technisch bedrijfskundige. Eind van 2015 wordt een kleinschaligere versie, de zogenaamde W100 gehouden in mijn woonplaats Waalre. 
Van Reybrouck komt daarom met een nieuwe slogan: "No taxation without participation". De burger wil niet alleen stemvee zijn, maar wil juist spreekrecht hebben, beslissingsbevoegdheid krijgen en dus echte politieke macht. Laten we beginnen met het democratiseren van de democratie.
Daar komt bij dat uit ander onderzoek is gebleken dat de gemiddelde kennis van een grote, diverse groep groter is dan die van een groep experts. Dat is een bijkomend argument om directe democratie meer in praktijk te gaan brengen. Zie ook het artikel  http://bedrijfskunde-economie.blogspot.nl/2014/12/wisdom-of-crowd.html
 
 
UPDATE
In amper drie jaar tijd heeft van Reybrouck een volledig nieuwe update geschreven van zijn eerdere boek "Tegen Verkiezingen". In de huidige actualiteit ziet hij zoveel voorbeelden van een niet werkende democratie dat we nu echt een systeemverandering nodig hebben. Een soort democratie 2.0 , zoals de Belg het noemt. Hij waarschuwt ook voor het blijven doormodderen en trekt een vergelijking met 1933, toen de Weimar republiek als democratie uit elkaar viel en de weg vrijmaakte voor populisme en dictator Hitler. Hitler is op een democratische manier gekozen en heeft de democratie later de nek omgedraaid. Wat niemand voor mogelijk hield gebeurde in GB waar een meerderheid koos voor een Brexit. Hetzelfde in de VS waar de "onmogelijke" kandidaat Donald Trump toch de ervaren Hillary Clinton van de Democraten versloeg. Wat staat ons met deze man allemaal te wachten?? Zijn er parallellen tussen 1933 en 2016?? 
 
We moeten burgers via loting serieus gaan betrekken bij belangrijke politieke besluiten en dit niet overlaten aan politici die het algemeen belang vaak inwisselen voor partijbelangen. Gelukkig zien we daar in de praktijk nu ook enkele voorbeelden van.
Zo heeft Ierland een uit honderd personen bestaande Citizens' Assembly samengesteld (een door loting bepaalde representatieve steekproef uit de burgerbevolking) die zich het komende jaar vanaf november 2016 mag gaan beraden over een aantal grote belangrijke items. Dat zijn:  wettelijke regels rondom abortus, de zittingstermijn beide parlementen, zin van referenda, klimaatverandering en de  ouder wordende bevolking.    Een ander voorbeeld komt uit Zuid-Australië waar een uit 350 burgers bestaande burgers-jury een oordeel mocht geven over het wel of niet opslaan van nuclear afval ingezameld uit meerdere landen van de wereld. Na zes zittingsdagen in de tweede helft van 2016, waarin allerlei experts werden geraadpleegd, oordeelde 70% dat de regering dit niet moest gaan doen. Ze onderbouwden dat ook met een 50 bladzijden dik rapport.  
 



 Een ander voorbeeld is Frankrijk waar na een aantal jaren onrust en demonstraties door de zogenaamde gele Hesjes de president Macron  erkende dat er in Frankrijk nog veel kan verbeteren. Hij installeerde daarvoor in 2019 een burgerberaad bestaande uit 150 gelote burgers, die de politiek en de Assemblé National (volksvertegenwoordiging) mochten adviseren over het klimaat en de klimaatcrisis. Uiteindelijk zijn daaruit bijna 150 voorstellen onstaan die door de Assemblée moeten worden besproken. De deelnemers waren een volledige dwarsdoorsnede van Frankrijk naar opleiding, leeftijd, afkomst etc. De Burgerraad heeft zich goed laten adviseren door deskundigen en kwam alleen met voorstellen die iedereen  snel kon omarmen. De betrokkenen hebben veel geleerd en hadden vooraf  een veel negatiever beeld over de resultaten omdat het zo'n abstract onderwerp is. Een aanrader zo blijkt wel uit het boek dat een van de burgerraad-deelnemers Grégoire Fraty schreef met als titel: ":Moi, citoyen" (Ik, burger).         
 









 

Geen opmerkingen: